نفخ و تورم شکمی یکی از مشکلات نسبتاً شایع در مرغداری‌های صنعتی است که می‌تواند باعث کاهش رشد، افت ضریب تبدیل غذایی، افزایش تلفات و ضرر اقتصادی قابل توجه شود. این عارضه بیشتر در نتیجه اختلالات گوارشی، مصرف دان نامناسب، عفونت‌های باکتریایی، انگل‌ها، مشکلات مدیریتی یا خطاهای تغذیه‌ای رخ می‌دهد. اگرچه نفخ شکمی در ظاهر مشکلی ساده به ‌نظر می‌رسد، اما در عمل می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های خطرناک‌تری مانند آسیت، عفونت‌های روده‌ای، سندرم مرگ ناگهانی، کوکسیدیوز و اختلالات کبدی باشد.

در این مقاله از نغمه تورنگ طلایی به ‌طور کامل به دلایل، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان این مشکل در مرغ‌های گوشتی پرداخته‌ایم و در پایان یک جدول خلاصه از راهکارهای اصلی آورده شده است. تا انتها همراه ما باشید.

 

09126070959 و 09128890800

پرورش جوجه یک روزه گوشتی در نژادهای مختلف | فروش جوجه یکروزه گوشتی با قیمت بازار

 

نفخ شکمی چیست؟

نفخ شکمی به حالتی گفته می‌شود که گاز، مایعات یا محتویات غیرطبیعی در بخش‌های مختلف دستگاه گوارش یا حفره شکمی تجمع می‌یابد. این تجمع می‌تواند باعث برآمدگی شکم، بی‌حالی، ضعف و کاهش رشد در مرغ‌ها شود. در بسیاری از مواقع، نفخ شکمی خود بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای از یک مشکل زیرساختی در مدیریت سالن، تغذیه یا سلامت گله است.

 

دلایل اصلی بروز نفخ و تورم شکمی در مرغ گوشتی

1. تغذیه نامناسب و کیفیت پایین دان

یکی از مهم‌ترین عوامل نفخ شکمی، استفاده از دان‌هایی با کیفیت پایین، کپک‌زده، دارای رطوبت بالا یا آلودگی‌های میکروبی است. دان‌های دارای میزان بالای فیبر، نمک، روغن‌های اکسیدشده یا پروتئین نامتوازن نیز می‌توانند باعث اختلالات هضمی و تجمع گاز در روده شوند. مشکلات تغذیه‌ای رایج شامل:

• آسیاب بیش از حد ریز دان
• افزایش ناگهانی انرژی جیره (به‌خصوص چربی‌ها)
• استفاده از دان پلت با کیفیت فیزیکی ضعیف
• کمبود آنزیم‌های گوارشی مانند زایلاناز و فیتاز
• مصرف دان کپک‌زده و دارای سموم قارچی

2. رشد سریع و فشار متابولیک

مرغ‌های گوشتی دارای رشد بسیار سریع هستند. این رشد سریع می‌تواند باعث اختلال در عملکرد کبد، قلب و دستگاه گوارش شود و در نهایت به تورم شکم، آسیت یا تجمع مایع منجر گردد.

3. مشکلات مدیریت سالن

سالن‌های با شرایط نامناسب بیشتر مستعد نفخ هستند. نکات مدیریتی که باعث افزایش خطر نفخ می‌شوند، عبارتند از:

• رطوبت بالای بیش از 70 درصد
• تهویه ناکافی
• دی‌اکسیدکربن بالا
• بستر خیس
• اختلاف دمای شدید شب و روز
• استرس گرمایی یا سرمایی

این شرایط رشد باکتری‌ها و تخمیر غیرطبیعی در روده را افزایش می‌دهند.

4. عفونت‌های روده‌ای و باکتریایی

اختلالات گوارشی ناشی از عوامل بیماری‌زا یکی از دلایل مهم تورم شکم است. رایج‌ترین عوامل پاتوژن:

• کلستریدیوم پرفرنژنس (عامل انتروتوکسمی)
• اشرشیاکلی
• سالمونلا
• کوکسیدیوز
• انگل‌های روده‌ای مانند آسکاریس

این عوامل با ایجاد التهاب و اختلال در هضم، تولید گاز و تجمع مایع، منجر به نفخ می‌شوند.

5. مصرف بیش از حد آب

آب آلوده یا مصرف بیش از حد آن به دلایل زیر می‌تواند باعث تورم شکم شود:

• شوری یا سختی غیرمجاز
• آلودگی میکروبی آب
• استفاده از نیپل‌های با نشتی
• افزایش مصرف آب در اثر گرما

این موضوع باعث اختلال در تعادل الکترولیتی و تجمع مایع در شکم می‌شود.

 

 

علائم نفخ و تورم شکمی در مرغ‌های گوشتی

تشخیص سریع مشکل باعث کاهش تلفات می‌شود. مهم‌ترین علائم شامل موارد زیر است:

• بزرگ و متورم شدن شکم
• لمس نرم یا سفت (بسته به نوع تجمع گاز یا مایع)
• بی‌حالی و عدم تحرک
• کاهش اشتها
• تجمع گاز در روده و صدای قل‌قل هنگام لمس
• افت رشد و وزن‌گیری
• پرهای ژولیده
• تلفات پراکنده

در موارد شدید، مرغ‌ها تنفس سخت، کبودی، اسهال و حتی مرگ ناگهانی نشان می‌دهند.

📍 بیشتر بخوانید: بررسی بیماری‌های قابل انتقال از طیور و پرندگان به انسان

 

روش‌های پیشگیری از نفخ شکمی

پیشگیری همیشه بهتر و ارزان‌تر از درمان است. در مرغ‌های گوشتی، بیش از 70 درصد مشکلات گوارشی با مدیریت صحیح قابل جلوگیری هستند.

مدیریت دقیق تغذیه

1. استفاده از دان باکیفیت و خرید از تولیدکنندگان معتبر
2. ذخیره‌سازی صحیح دان و جلوگیری از کپک‌زدگی
3. کاهش تغییرات ناگهانی در جیره
4. افزودن آنزیم‌های خوراکی (بتاگلوکاناز، فیتاز، زایلاناز)
5. استفاده از پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها
6. کنترل سطح نمک و مواد معدنی
7. استفاده از سم‌گیرهای قارچی برای جلوگیری از مسمومیت با مایکوتوکسین‌ها

برای بررسی بهترین نوع تغریه برای مرغ گوشتی کلیک کنید.

بهبود شرایط مدیریتی سالن

• کنترل دقیق دما و رطوبت
• تهویه کافی و جلوگیری از گاز CO₂
• استفاده از سیستم گرمایشی استاندارد
• جلوگیری از ازدحام
• خشک و تمیز نگه‌داشتن بستر
• نوردهی استاندارد برای کاهش استرس

استفاده از پروبیوتیک‌ها و مکمل‌های گوارشی

پروبیوتیک‌ها باعث:

• تنظیم فلور روده
• کاهش رشد باکتری‌های بیماری‌زا
• بهبود هضم
• کاهش تولید گاز

می‌شوند و نقش مهمی در جلوگیری از نفخ دارند.

تامین آب سالم و کافی

• شست‌وشو و ضدعفونی مخزن و خطوط آب
• کنترل شوری و سختی
• جلوگیری از نشت نیپل‌ها
• تنظیم فشار آب در خطوط
• افزودن اسیدی‌کننده‌های مجاز به آب برای کنترل pH

رعایت برنامه واکسیناسیون و کنترل بیماری‌ها

به‌خصوص کنترل:

• کوکسیدیوز
• گامبورو
• سالمونلا

و بیماری‌های تنفسی که اشتهای پرنده را کاهش داده و باعث ضعف گوارشی می‌شوند. همچنین برای آشنایی با مهمترین بیماری های صنعت مرغ گوشتی کلیک کنید.

 

 

روش‌های درمان نفخ و تورم شکمی در مرغ گوشتی

درمان باید بر اساس تشخیص علت اصلی انجام شود.

1. 1. درمان دارویی

بسته به علت، از داروهای زیر استفاده می‌شود:

اگر علت باکتریایی باشد:

آنتی‌بیوتیک‌های مجاز دامپزشکی (فقط با تجویز دامپزشک) مانند:

• انروفلوکساسین
• داکسی‌سایکلین
• لینکومایسین - اسپکتینومایسین

اگر علت کوکسیدیوز باشد:

• تولترازوریل
• آنتی‌کوکسیدیال‌های خوراکی استاندارد

اگر نفخ ناشی از تخمیر و گاز باشد:

• استفاده از ضد گازهای دامپزشکی
• پروبیوتیک‌های قوی مانند باسیلوس‌سابتیلیس

2. 2. اصلاح جیره

در دوره درمان باید:

• سطح نمک کمتر شود،
• دان با کیفیت جایگزین شود،
• از روغن‌های سبک استفاده گردد.

مواد محرک گوارش مانند سیر، زنجبیل و آویشن (به ‌صورت مکمل‌ صنعتی) اضافه شوند.

3. 3. بهبود تهویه و اصلاح شرایط سالن

در هنگام بروز نفخ:

• رطوبت باید به زیر 60 درصد برسد.
• تهویه افزایش یابد.
• دما ثابت شود.
• بستر مرطوب سریعاً تعویض شود.

4. 4. درمان حمایتی

• استفاده از ویتامین‌های گروه B
• الکترولیت‌ها
• پروبیوتیک‌های قوی
• مولتی‌ویتامین‌های محلول در آب

این محصولات باعث کاهش استرس و بهبود عملکرد دستگاه گوارش می‌شوند. برای اطلاع از ویتامین های مورد نیاز در پرورش مرغ گوشتی کلیک کنید.

 

جمع‌بندی عوامل مؤثر در نفخ شکمی و راهکارهای مدیریت آن

راهکارهای پیشگیری/درمان	توضیح	عامل ایجادکننده
بهبود کیفیت دان، افزودن آنزیم و سم‌گیر	دان کپک‌زده، چربی زیاد، نمک بالا	تغذیه نامناسب
درمان با آنتی‌بیوتیک استاندارد و پروبیوتیک	کلستریدیوم، سالمونلا، E.coli	عفونت‌های روده‌ای
افزایش تهویه، تنظیم دما و رطوبت	تجمع گاز و رطوبت	تهویه ضعیف
ضدعفونی خطوط آب، کنترل شوری	افزایش مصرف و اختلال الکترولیتی	آب آلوده یا شور
تعویض بستر، کاهش رطوبت	افزایش رشد باکتری	بستر خیس
مدیریت تغذیه و شرایط محیطی	فشار متابولیک بالا	رشد سریع
تغییر تدریجی جیره و استفاده از مکمل‌ها	اختلال هضم	تغییر ناگهانی جیره

 

نفخ و تورم شکمی در مرغ‌های گوشتی یک مشکل رایج اما قابل کنترل است. این وضعیت معمولاً نتیجه مدیریت نامناسب تغذیه، کیفیت پایین دان، آلودگی آب، تهویه ناکافی یا بیماری‌های روده‌ای می‌باشد. با رعایت نکات پیشگیرانه، استفاده از دان استاندارد، کنترل دقیق شرایط سالن و به‌کارگیری مکمل‌های گوارشی می‌توان به ‌طور چشمگیری از وقوع این مشکل جلوگیری کرد. با این حال در صورت مشاهده علائم اولیه، تشخیص سریع و شروع درمان زیر نظر دامپزشک از تلفات و ضرر اقتصادی جلوگیری خواهد کرد.